15 lutego 2025 roku nastąpił ważny krok w ochronie dziedzictwa kulturowego w Polsce. Tradycje Wigilii Bożego Narodzenia w Polsce zostały oficjalnie wpisane na Krajową listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego. Decyzja Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego podkreśla wagę tego zwyczaju w polskiej kulturze.
Krajowa lista niematerialnego dziedzictwa kulturowego to rejestr tradycji, obrzędów i praktyk kulturalnych, które są istotnym elementem polskiej tożsamości. Polska, jako sygnatariusz Konwencji UNESCO w sprawie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego, zobowiązana jest do inwentaryzowania oraz promowania zwyczajów o szczególnym znaczeniu dla kultury narodowej.
Wigilia Bożego Narodzenia to jedno z najważniejszych świąt obchodzonych w Polsce. Nazwa „Wigilia” pochodzi od łacińskiego słowa oznaczającego „czuwanie”, co odnosi się do oczekiwania na narodziny Jezusa. Tradycja ta, choć zakorzeniona w chrześcijaństwie, ma również głęboki wymiar kulturowy i społeczny, łącząc pokolenia przy wspólnym stole.
Wieczerza wigilijna rozpoczyna się wraz z pojawieniem się pierwszej gwiazdki na niebie. Symbolizuje ona gwiazdę betlejemską, która prowadziła Trzech Króli do miejsca narodzin Jezusa. Stół wigilijny tradycyjnie przyozdabia się 12 postnymi potrawami, co nawiązuje do liczby apostołów oraz miesięcy w roku. W zależności od regionu, wśród dań mogą znaleźć się: barszcz, kapusta, groch, śledź, pierogi i wiele innych.
Łamanie się opłatkiem jest jednym z najpiękniejszych i najbardziej wzruszających momentów Wigilii. Jest to gest symbolizujący jedność, przebaczenie i wzajemne życzenia pomyślności. Tradycja pozostawiania pustego miejsca przy stole wynika z polskiej gościnności i symbolizuje gotowość przyjęcia niespodziewanego gościa.
Kolędy i prezenty są nieodłączną częścią Wigilii. Po wieczerzy wigilijnej rodziny wspólnie śpiewają kolędy. W zależności od regionu, prezenty przynosi Święty Mikołaj, Aniołek lub Gwiazdor. Pasterka, która odbywa się o północy, jest uroczystą mszą, upamiętniającą narodziny Jezusa.
Polska jest krajem o bogatej tradycji, co znajduje odzwierciedlenie w różnych zwyczajach wigilijnych. W Kaszubach, do domów przychodzą „gwiôzdki”, czyli przebierańcy w maskach, śpiewając kolędy. W Borach Tucholskich, kolędują „gwiazdory”, a w okolicach Kalisza, tradycję kontynuują „Wilijarze”, przedstawiając żartobliwe scenki.
Obchody Wigilii różnią się w zależności od wyznania: w rodzinach prawosławnych i greckokatolickich, Wigilia obchodzona jest 24 grudnia lub 6 stycznia, a tradycyjne dania są podobne do tych w Kościele katolickim. W tradycji ewangelickiej, Wigilia ma charakter duchowy, z czytaniem Pisma Świętego i śpiewaniem kolęd.
Decyzja o wpisaniu tradycji Wigilii Bożego Narodzenia na Krajową listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego podkreśla jej istotną rolę w polskiej kulturze. Jest to ważny krok w dokumentowaniu i ochronie tradycji przekazywanych z pokolenia na pokolenie. Za prowadzenie listy odpowiada Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego we współpracy z Narodowym Instytutem Dziedzictwa. Każdy może zgłosić do niej zjawisko, które uważa za istotne dla polskiej kultury, zapewniając jego ochronę i popularyzację.
W 2022 roku, Krajowa lista niematerialnego dziedzictwa kulturowego obejmowała 108 tradycji, które odgrywają kluczową rolę w zachowaniu tożsamości narodowej i przekazywaniu dziedzictwa kolejnym pokoleniom. Zgodnie z danymi z Narodowego Instytutu Dziedzictwa, w ciągu ostatnich 5 lat, lista ta powiększyła się o 20 nowych tradycji.
Ochrona dziedzictwa kulturowego w Polsce jest ważnym elementem polityki kulturalnej państwa. Według danych z Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, w 2022 roku, na ochronę dziedzictwa kulturowego przeznaczono ponad 100 milionów złotych. W ciągu najbliższych 5 lat, planuje się zwiększyć ten budżet o 20%, aby jeszcze skuteczniej chronić i promować polskie dziedzictwo kulturowe.
Warto podkreślić, że Wigilia Bożego Narodzenia jest nie tylko świętem religijnym, ale także okazją do społecznej integracji i kulturalnego wymiany. Według badań przeprowadzonych przez Instytut Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego, aż 75% Polaków deklaruje, że Wigilia jest najważniejszym świętem w roku, a 60% uważa, że jest to czas wzajemnej przyjaźni i solidarności.
W związku z powyższym, wpisanie tradycji Wigilii Bożego Narodzenia na Krajową listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego jest ważnym krokiem w dokumentowaniu i ochronie tej niezwykle ważnej tradycji. Jest to także przypomnienie, że polskie dziedzictwo kulturowe jest bogate i wartościowe, a jego ochrona jest naszym wspólnym obowiązkiem.
