Ostatnia kontrola Najwyższej Izby Kontroli (NIK) ujawniła ogromne nieprawidłowości w wykorzystywaniu publicznych pieniędzy przez beneficjentów Funduszu Sprawiedliwości w latach 2021-2025. Kontrolerzy stwierdzili, że Fundusz działał jako systemowy mechanizm marnotrawstwa publicznych środków, których celem było wspieranie ofiar przestępstw i osób opuszczających zakłady karne.
Fundusz Sprawiedliwości, formalnie Fundusz Pomocy Pokrzywdzonym i Pomocy Postpenitencjarnej, to państwowy fundusz celowy, którego dysponentem jest Minister Sprawiedliwości. W 2023 roku Fundusz dysponował kwotą ponad 424 milionów złotych. Problemy z Funduszem Sprawiedliwości nie są nowe, już w 2021 roku NIK negatywnie oceniła działania Ministra Sprawiedliwości, kwestionując ponad 280 milionów złotych wydatków, uznając je za niezgodne z przepisami, niecelowe lub niegospodarne.
Kontrola NIK, którą rozpoczęto w 2024 roku, objęła 22 beneficjentów Funduszu, z którymi zawarto 30 umów dotacji na łączną kwotę ponad 260 milionów złotych. Kontrolerzy skupiali się na umowach, gdzie pieniądze już przekazano i rozliczono. Ustalenia NIK są tak poważne, że Prezes Izby przekazał wyniki kontroli Ministrowi Sprawiedliwości, a także Prokuratorowi Krajowemu, ze względu na liczne przypadki wskazujące na popełnienie przestępstwa.
Jednym z najbardziej jaskrawych przykładów nieprawidłowości jest budowa Centrum „Archipelag – wyspy wolne od przemocy” przez Fundację Profeto.pl. Pierwotna dotacja z 2020 roku wynosiła 43 miliony złotych, ale aneksy zwiększyły ją do niemal 100 milionów złotych. Co bulwersujące, z tej kwoty tylko 3,5 miliona złotych (3,6 proc.) miało pójść na faktyczną pomoc. Reszta mogła być swobodnie wykorzystywana przez Fundację. Kontrolerzy NIK ujawnili szereg rażących nieprawidłowości, w tym:
* Budowa budynku o powierzchni ponad 6 tys. mkw. z licznymi pomieszczeniami technicznymi, studiami nagrań, salą widowiskową, pięcioma „Wyspami wolnymi od przemocy”, 29 lokalami interwencyjnymi oraz podziemnym garażem na 77 miejsc.
* Brak projektu budowlanego i kosztorysu.
* Zawyżanie cen usług, np. strona internetowa za 300 tys. zł, gdy jej wartość rynkowa to 13,5 tys. zł.
NIK ujawniła nieprawidłowości również u innych beneficjentów, w tym Fundacji Mocni w Duchu (Łódź), która otrzymała 16 milionów złotych, z czego 11,5 miliona na budowę Wielofunkcyjnego Ośrodka Szkoleniowego. Zamiast planowanych 15 pomieszczeń, powstało 56, w tym część na siedzibę Fundacji.
Kontrolerzy NIK wykryli również działania, które noszą znamiona mechanizmów korupcjogennych i wskazują na ryzyko konfliktu interesów. Pomoc dla osób opuszczających zakłady karne również budzi poważne zastrzeżenia. Dwie z trzech kontrolowanych fundacji – Fundacja LUMUS (Gdańsk) i Fundacja Dies Mei (Pabianice) – nie zapewniały zakwaterowania w stacjonarnych ośrodkach. Zamiast tego, refundowały czynsze za wynajmowane mieszkania, co prowadziło do fikcyjnych umów najmu z rodziną i bliskimi.
NIK sformułowała ponad 90 wniosków pokontrolnych. W 21 przypadkach zażądała zwrotu ponad 65 milionów złotych wydatkowanych niezgodnie z prawem. NIK zapowiada dalsze działania i będzie informować o kolejnych ustaleniach. Kontrola ujawniła ogromne nieprawidłowości w wykorzystywaniu publicznych pieniędzy przez beneficjentów Funduszu Sprawiedliwości, co wskazuje na potrzebę pilnych działań naprawczych i kontroli nad wykorzystaniem publicznych środków.
